اصطلاح سازی حازم قرطاجنی در حوزة نقد ادبی و عروض

حازم قرطاجنی، دیدگاه ها و ایده های گوناگونی پیرامون میراث نقدی و بلاغی عربی دارد که در نقد جدید، خوانشی دوباره و توضیح و تفسیری جدید را می طلبد. این مقاله با هدف بازخوانی نوآوری های قرطاجنی و ارائة تفسیری تازه از آنها نوشته شده است. وی در ساختن اصطلاحات نقدی جدید که در نقد ادبی قدیم وجود نداشته، دستی دارد که از جملة آنها اصطلاحاتی مانند «الإعتاب، المنزع، التحجیل، التسویم، التغییر، الإحالة، الأرجل، الرکن، السبط والجعده و...» است. اصطلاح «الإحالة»، نحوة ارتباط شاعر با گذشته را نشان می دهد و در حقیقت همان اشارة شاعر به حوادث تاریخی و بررسی وقایع تاریخی است که باعث پیوند میان حال و گذشته می شود که در نقد معاصر عربی، «تناص» یا «استدعاء الشخصیات» نام دارد. حازم قرطاجنی، اولین کسی است که اصطلاح «الأرجل» را وارد علم عروض نمود که منظور از آن، همان مقاطع صوتی است. اصطلاح «الرکن» نیز اصطلاحی عروضی و عبارت از حرف ساکنی است که در قافیه بین دو حرف متحرک قرار می گیرد. وی وزن های شعری را نیز به دو دستة السبط و الجعد تقسیم نموده است: «سبط»، وزنی است که در آن سه متحرک در پی هم بیایند و «جعد»، نیز وزنی است که در آن چهار حرف ساکن در دو جزء و یا سه حرف ساکن در یک جزء در پی هم بیایند. همچنین اصطلاح «منزع» نزد حازم، همان اصطلاح «اسلوب» است که امروزه کاربرد فراوانی دارد. «تسویم» نیز اصطلاح جدیدی است که ناقد اندلسی آن را به معنای حسن مطلع سخن آورده است، همان گونه که «تحجیل» را به معنای حسن مقطع به کار برده است. به طور کلی هدف حازم از به کاربردن این اصطلاحات، افزایش تأثیر در خواننده است و وی با اصطلاح سازی در زمینة نقد ادبی، دایرة فرهنگی زبان عربی را گسترش داده و باعث ترقی و تعالی ذهن عربی شده است و با ارائة آرای ارزشمند خود در این حوزه، کمک فراوانی به غنی سازی نقد قدیم عربی نموده است.